Izolovanje, karakterizacija i biološka aktivnost jatrofanskih diterpena iz Euphorbia dendroides L.

Abstract

Rod Euphorbia, sa više od 2.000 vrsta jednogodišnjih, dvogodišnjih ilivišegodišnjih cvetnica koje su članovi familije Euphorbiaceae, jedan je od najvećih inajraznovrsnijih rodova ne samo u svojoj familiji, već u celom biljnom carstvu.Biljke ovog roda koriste se u tradicionalnoj medicini još od antičkih vremena.Dosadašnja fitohemijska proučavanja pokazala su da vrste roda Euphorbia proizvodeveoma raznovrsne sekundarne metabolite, uključujući različite terpene (seskviterpeni,diterpeni i triterpeni), steroide, cerebrozide, glicerole i fenolna jedinjenja(floracetofenoni, flavonoidi, tanini, kumarini). Mnoga od ovih jedinjenja pokazujubiološke aktivnosti, a najvažnije su reverzija višestruke rezistencije na lekove,antimitotsko, antiproliferativno, citotoksično, antivirusno, antimikrobno, antitumorsko,antiinflamatorno, tumor promotorsko i proinflamatorno dejstvo.Vrste iz roda Euphorbia su bogat izvor jatrofana, makrocikličnih diterpenaosnovne trans-biciklo[10.3.0]pentadekanske strukture, za koje je karakteristično postojanjeveoma fleksibilnog dvanaestočlanog prstena. To su veoma funkcionalizovana,različito oksigenovana jedinjenja; u biljkama se obično nalaze u obliku polihidroksilovanihditerpena esterifikovanih različitim kiselinama (acetil, propanoil, nbutanoil,izobutanoil, izovaleril, angeloil, tigloil, benzoil, nikotinoil derivati, itd.), zbogčega su poznati i pod nazivom jatrofanski poliestri.U okviru ove disertacije ispitivani su jatrofanski diterpeni iz vrste Euphorbiadendroides L. poreklom iz Crne Gore koja do sada nije fitohemijski proučavana.Proučavanje je obuhvatalo dve celine: nadzemni deo i mlečni lateks.Iz nadzemnog dela E. dendroides izolovano je i okarakterisano šest novihjatrofana, koji su nazvani eufodendrofani A – F (1 – 5, 16), a iz mlečnog lateksa E.dendroides izolovano je i okarakterisano trinaest novih jatrofana, eufodendrofani G – S(6 – 15, 17 – 19), kao i tri jatrofana izolovana iz nadzemnih delova (1, 2, 16).Izolovani jatrofani imaju vrlo slične strukture. Jatrofani 1 – 15 se međusobnorazlikuju samo po vrsti, broju i položaju supstituenata, dok se jatrofani 16 – 19 od njih razlikuju po tome što sadrže endocikličnu (Δ5) umesto egzociklične (Δ6(17)) dvostrukeveze. Jedinjenja 1 – 14 su penta- ili heksaesterifikovani jatrofanski polioli koji sadržeketo grupu u položaju C-14, jednu endocikličnu 11 E– i jednu egzocikličnu C-6(17)dvostruku vezu...

Genus Euphorbia, with more than 2,000 species of annual, biennial or perennialflowering plants belonging to the family Euphorbiaceae, is one of the largest and mostdiverse genera not only in the spurge family but in the entire plant kingdom.Plants of this genus are used in traditional medicine since ancient times.Phytochemical studies up to now have shown that the species of the genus Euphorbiaproduce a variety of secondary metabolites, including various terpenes (sesquiterpenes,diterpenes and triterpenes), steroids, cerebrosides, glycerols and phenolic compounds(phloracetophenones, flavonoids, tannins, coumarins). These compounds perform manydifferent activities, including modulability of multidrug resistance, microtubuleinteractingactivity, antiproliferative, cytotoxic, antiviral, antimicrobial, anticancer, antiinflammatory,tumor promoting and proinflammatory effects.Genus Euphorbia is a rich source of jatrophanes, macrocyclic diterpenes withbasic trans-bicyclo[10.3.0]pentadecane structure, which are characterized by theexistence of a flexible twelve membered ring. These are very functionalized compoundswith various oxygenation stages; in plants are usually found in the form ofpolyhydroxylated diterpenes esterified with various acids (acetyl, propanoil, n-butanoyl,isobutanoyl, isovaleryl, angeloyl, tigloyl, benzoyl, nicotinoyl derivatives, etc...), and aresometimes called jatrophane polyesters.In this dissertation, jatrophane diterpenes from Euphorbia dendroides L.originating from Montenegro were investigated. The study comprises investigation ofthe aerial parts and of the milky latex.From the aerial parts of E. dendroides six new jatrophanes, namelyeuphodendrophanes A  F (1  5, and 16), were isolated and characterized. From themilky latex of E. dendroides, in addition to 1, 2, and 16, the constituents of the aerialparts, thirteen new jatrophanes, euphodendrophanes G  S (6  15, and 17  19), wereisolated and characterized...